“Tràng giang” của Huy Cận là một thi phẩm nổi bật trong phong trào Thơ mới, thể hiện sâu sắc nỗi buồn man mác trước vũ trụ rộng lớn và tình yêu quê hương thầm kín. Với những hình ảnh giàu sức gợi, bút pháp cổ điển xen lẫn hiện đại, bài thơ đã chạm tới tận cùng nỗi cô đơn của con người trước thiên nhiên và cuộc đời. Bài viết dưới đây vanmauhay.net sẽ phân tích Tràng giang để làm rõ vẻ đẹp nội dung và nghệ thuật đặc sắc mà tác phẩm mang lại.
Phân tích Tràng giang Huy Cận
Chàng Huy Cận khi xưa hay sầu lắm
Nỗi nhớ thương không biết đã tan chưa
Hay lòng chàng vẫn tủi nắng sầu mưa
Cùng đất nước mà nặng buồn sầu núi
Những câu thơ trên như ôm trọn tâm hồn thơ Huy Cận trước Cách mạng tháng Tám – một tâm hồn luôn canh cánh nỗi sầu trước thiên nhiên, cuộc đời, quê hương và nhân thế. Trong thế giới nghệ thuật của ông, thiên nhiên hiện ra rộng lớn, hoang sơ, chất chứa nỗi buồn sâu lắng và niềm yêu nước thầm lặng. Với phong cách cổ điển pha lẫn hiện đại, thơ Huy Cận mang nét riêng biệt, và Tràng giang chính là thi phẩm tiêu biểu cho phong cách ấy. Tác phẩm không chỉ phản ánh nỗi cô đơn của cái tôi thi sĩ trước vũ trụ rộng lớn, mà còn là nỗi buồn thế sự, tình yêu quê hương đằm sâu, kín đáo.
Tràng giang ra đời trong một buổi chiều thu vắng vẻ, khi Huy Cận đứng bên bờ sông Hồng nước lớn tại bến Chèm. Trước cảnh sông nước mênh mông, hình ảnh những cành củi khô, những cánh bèo trôi lững lờ đã khơi gợi trong lòng thi sĩ một nỗi buồn bâng khuâng về kiếp người nhỏ bé trước vũ trụ bao la. Ngay từ nhan đề, thi phẩm đã gợi ra một không khí cổ điển đặc trưng. “Tràng giang” — hai âm “ang” liền kề ngân nga — mở ra cảm giác rộng lớn, mênh mang, kéo dài vô tận. Đặt trong mạch thơ xưa, nhan đề gợi nhớ đến những dòng sông văn hóa, lịch sử, con sông của thi nhân, con sông của cuộc đời.
Ngay dưới nhan đề, lời đề từ “Bâng khuâng trời rộng nhớ sông dài” như tóm gọn mạch cảm xúc của toàn bài: nỗi buồn man mác, bâng khuâng giữa trời rộng sông dài, sự trống vắng đến vô cùng trong lòng người thi sĩ.
Mở đầu bài thơ, Huy Cận vẽ ra không gian sông nước rộng lớn nhưng buồn bã, thấm đẫm nỗi cô đơn:
Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp
Con thuyền xuôi mái nước song song
Thuyền về nước lại sầu trăm ngả
Củi một cành khô lạc mấy dòng
Những gợn sóng nhỏ nhẹ trên mặt sông “gợn” chứ không cuộn trào, gợi cảm giác tĩnh lặng, man mác buồn. Bút pháp “lấy động tả tĩnh” cổ điển đã được vận dụng tinh tế, biến những chuyển động nhỏ nhoi thành nền cho sự tĩnh lặng trải dài. Sóng cứ nối tiếp nhau “điệp điệp”, gợi lên nhịp điệu buồn bã bất tận.
Giữa dòng nước ấy, một con thuyền nhỏ lặng lẽ xuôi dòng “song song” cùng nước. Hình ảnh con thuyền vốn gắn với hành trình, với hy vọng, nhưng trong bài thơ này, nó chỉ làm tăng thêm sự chia lìa: “Thuyền về nước lại sầu trăm ngả”. Cảm giác lạc lõng, tan tác lan tỏa trong từng con sóng, từng câu chữ.
Và rồi, tất cả nỗi buồn, cô đơn ấy cô đọng lại trong hình ảnh:
Củi một cành khô lạc mấy dòng
Một cành củi khô, vô định, trôi dạt giữa sông nước mênh mông. Không còn hình ảnh hoa trôi nước chảy mang vẻ lãng mạn như trong thơ xưa, ở đây chỉ còn cành củi khô héo, xơ xác — như chính thân phận nhỏ bé, vô vọng của con người trong xã hội cũ. Biện pháp đảo ngữ “củi một cành khô” cùng nhịp thơ gãy gọn càng nhấn mạnh trạng thái bơ vơ, lạc lõng.
Nếu khổ thơ đầu tiên là cái nhìn cận cảnh vào mặt nước thì đến khổ thơ thứ hai, tầm nhìn của thi sĩ mở rộng, bao trùm lấy không gian bao la:
Lơ thơ cồn nhỏ gió đìu hiu
Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều
Nắng xuống trời lên sâu chót vót
Sông dài trời rộng bến cô liêu
Những cồn cát nhỏ “lơ thơ” hiện ra thưa thớt giữa dòng sông mênh mông, trong cái gió “đìu hiu” lạnh lẽo. Không gian buổi chiều mang vẻ đẹp trầm lặng nhưng cũng đậm chất hoang vắng.
Tiếng “vãn chợ chiều” vọng về từ xa như một âm thanh lạc lõng trong không gian rộng lớn. Từ “đâu” mở đầu câu thơ gợi sự mơ hồ, xa vắng — tiếng chợ không rõ thực hay chỉ là vọng tưởng trong tâm tưởng buồn bã của thi nhân.
Sự đối lập giữa không gian rộng lớn và âm thanh mơ hồ càng đẩy mạnh cảm giác cô đơn, nhỏ bé của con người. Trong bức tranh ấy, “nắng xuống trời lên sâu chót vót” — một hình ảnh đầy sáng tạo. Thông thường “chót vót” diễn tả chiều cao, ở đây lại được dùng để chỉ độ sâu, gợi cảm giác trời cao ngất, không gian mở ra hun hút, ngập tràn sự rợn ngợp.
Cuối cùng, toàn bộ không gian ấy hội tụ lại trong hình ảnh:
Sông dài trời rộng bến cô liêu
Con người chỉ như một điểm nhỏ nhoi cô độc, lạc lõng giữa vũ trụ rộng lớn, mênh mang.
Nếu hai khổ đầu vẽ nên không gian thiên nhiên bao la, thì đến khổ ba, Huy Cận tập trung khắc họa cảm giác hoang vắng trong lòng người:
Bèo dạt về đâu hàng nối hàng
Mênh mông không một chuyến đò ngang
ƯKhông cầu gợi chút niềm thân mật
Lặng lẽ bờ xanh tiếp bãi vàng
Cánh bèo dạt trôi từng hàng, từng hàng như những số phận con người lênh đênh, vô định. Trong không gian “mênh mông” ấy, hoàn toàn vắng bóng sự giao tiếp — không một chuyến đò ngang, không một cây cầu nối hai bờ. Sự vắng lặng tuyệt đối ấy làm nổi bật nỗi cô đơn sâu sắc trong lòng thi nhân. “Bờ xanh tiếp bãi vàng” — hai màu sắc không tối tăm nhưng cũng không ấm áp — càng khiến bức tranh thiên nhiên thêm phần lạnh lẽo.
Và rồi, tất cả những nỗi buồn ấy dồn nén, vỡ òa trong khổ thơ cuối:
Lớp lớp mây cao đùn núi bạc
Chim nghiêng cánh nhỏ: bóng chiều sa
Lòng quê dợn dợn vời con nước
Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà
Hình ảnh “lớp lớp mây cao đùn núi bạc” gợi vẻ hùng vĩ, tráng lệ, đậm chất cổ điển, như một bức tranh thủy mặc xưa. Cánh chim nhỏ nghiêng mình giữa không gian mênh mông càng khắc sâu cảm giác bé nhỏ, lạc lõng của con người.
Nỗi nhớ quê, vốn luôn thường trực trong tâm hồn thi nhân, nay trào dâng mạnh mẽ: dù không có “khói hoàng hôn” như trong thơ Thôi Hiệu, lòng người vẫn “dợn dợn” nhớ nhà. Đó là tình yêu quê hương âm thầm mà sâu sắc, bền bỉ không nguôi.
Tràng giang là thi phẩm tiêu biểu cho phong cách Huy Cận trước cách mạng: sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa tinh thần cổ điển và cảm xúc hiện đại, giữa cái buồn nhân thế và tình yêu quê hương đất nước.
Tác phẩm đã mở ra một không gian mênh mông, bất tận, đồng thời soi chiếu vào đó nỗi cô đơn, nhỏ bé của con người và nỗi nhớ nhà da diết, chân thành.
Xem thêm:
