Phân tích Chí khí anh hùng
Nhận định của Chế Lan Viên về Truyện Kiều như một lời khẳng định sâu sắc giá trị bất hủ của tác phẩm và tài năng thiên bẩm của đại thi hào Nguyễn Du. Trong phần hai, Gia biến và lưu lạc, độc giả không chỉ rung động trước bút pháp tài tình khi khắc họa số phận đầy bi kịch của Thúy Kiều, mà còn ngưỡng mộ hình ảnh Từ Hải – một con người tài hoa, kiệt xuất và mang khí phách anh hùng. Khác với Kim Trọng – biểu tượng cho mối tình đầu thơ mộng của Thúy Kiều, Từ Hải hiện lên với vẻ đẹp hào sảng, phóng khoáng, ngạo nghễ, mang trong mình lý tưởng lớn lao. Đoạn trích “Chí khí anh hùng” đã khắc họa rực rỡ hình tượng nhân vật này, đồng thời phản chiếu khát vọng tự do, công lý và chí khí vẫy vùng bốn phương của người anh hùng.
Cuộc đời Thúy Kiều một lần nữa rơi vào bi kịch khi nàng bị lừa gạt, rơi vào lầu xanh lần thứ hai. Giữa chốn bùn nhơ tuyệt vọng, Từ Hải xuất hiện như vì sao cứu rỗi, như ánh đèn soi rọi số phận tăm tối của nàng. Chàng giải cứu Kiều, đưa nàng ra khỏi chốn lầu xanh, chung sống hạnh phúc:
“Trai anh hùng, gái thuyền quyên
Phỉ nguyền sánh phượng đẹp duyên cưỡi rồng.”
Thế nhưng, cuộc sống êm đềm chẳng thể níu giữ bước chân của người trượng phu mang trong mình hoài bão lớn lao. Chỉ sau nửa năm gắn bó, Từ Hải đã quyết định chia tay Kiều để lên đường thực hiện chí lớn. Đoạn trích “Chí khí anh hùng” (từ câu 2213 đến câu 2230) không chỉ miêu tả một cuộc chia tay đặc biệt, mà còn tạc nên chân dung tinh thần của Từ Hải, làm nổi bật vẻ đẹp lý tưởng và phẩm chất anh hùng của nhân vật.
Mở đầu đoạn trích là những câu thơ giàu hình ảnh, thể hiện khát vọng dấn thân:
Nửa năm hương lửa đương nồng,
Trượng phu thoắt đã động lòng bốn phương.
Trông vời trời bể mênh mang,
Thanh gươm yên ngựa lên đường thẳng rong.
Thời gian “nửa năm” đánh dấu những ngày hạnh phúc hiếm hoi trong cuộc đời đầy sóng gió của Thúy Kiều. “Hương lửa đương nồng” – hình ảnh ẩn dụ thể hiện cuộc sống lứa đôi ngọt ngào, đầm ấm. Thế nhưng, giữa lúc viên mãn ấy, Từ Hải lại “thoắt” động lòng. Từ “thoắt” thể hiện quyết định nhanh chóng, mạnh mẽ – phẩm chất tiêu biểu của người anh hùng không vương vấn đời thường.
Không gian “trời bể mênh mang” mở ra khung cảnh kỳ vĩ, rộng lớn, làm nổi bật tầm vóc tâm hồn người trượng phu. Hình ảnh “thanh gươm yên ngựa” gợi liên tưởng đến những người hùng thời cổ – mạnh mẽ, phóng khoáng, sẵn sàng lên đường vì chí lớn. Từ Hải hiện lên khí phách, hiên ngang, như một cánh chim bằng sải cánh giữa trời đất bao la.
Tiếp nối là cuộc đối thoại giữa Thúy Kiều và Từ Hải – nơi mà phẩm chất anh hùng và nhân cách cao quý của cả hai được bộc lộ rõ nét:
Nàng rằng: “Phận gái chữ tòng,
Chàng đi thiếp cũng một lòng xin đi”.
Thúy Kiều thể hiện vẻ đẹp của người phụ nữ truyền thống: trung hậu, thủy chung và hết mực yêu thương. Nàng viện dẫn lễ nghĩa (“phận gái chữ tòng”), đồng thời bày tỏ tấm lòng son sắc xin được đồng hành cùng chồng, chia sẻ mọi gian lao.
Đáp lại, Từ Hải nói:
Từ rằng: “Tâm phúc tương tri
Sao chưa thoát khỏi nữ nhi thường tình?”
Từ Hải yêu thương Kiều, coi nàng là tri kỷ – “tâm phúc tương tri”. Thế nhưng, chàng cũng nhắc nhở Kiều hãy vượt lên những tình cảm yếu mềm thường tình để cùng chàng thực hiện lý tưởng. Chí khí anh hùng của Từ Hải được khắc họa rực rỡ qua những hình ảnh phóng đại:
Bao giờ mười vạn tinh binh,
Tiếng chiêng dậy đất bóng tinh rợp đường.
Từ Hải không chỉ ước mơ chiến thắng đơn thuần, mà khát vọng của chàng là xây dựng cơ đồ lẫy lừng, ghi danh thiên hạ, và hơn hết là đem lại danh phận xứng đáng cho người mình yêu:
Làm cho rõ mặt phi thường,
Bấy giờ ta sẽ rước nàng nghi gia.
Ở đây, lý tưởng và tình yêu không tách rời mà nâng đỡ lẫn nhau. Hoài bão lớn của Từ Hải không quên trách nhiệm với người tri kỷ. Qua đó, Nguyễn Du đã dựng nên hình tượng người anh hùng lý tưởng, kết hợp giữa chí khí phi thường và nhân cách cao đẹp.
Dẫu vậy, hiện thực phía trước còn lắm gian nan:
Bằng nay bốn bể không nhà,
Theo càng thêm bận biết là đi đâu?
Từ Hải thấu hiểu hoàn cảnh khó khăn, nên muốn Kiều chờ đợi thời cơ. Lời hẹn ước “chầy chăng là một năm sau” cho thấy sự tự tin vào tài năng và chí hướng của chàng.
Kết thúc đoạn trích, hành động lên đường của Từ Hải được khắc họa mạnh mẽ:
Quyết lời dứt áo ra đi,
Gió mây bằng đã đến kỳ dặm phơi.
Ba động từ mạnh “quyết lời”, “dứt áo”, “ra đi” liên tiếp nhấn mạnh bản lĩnh, sự dứt khoát không lùi bước. Hình ảnh ẩn dụ “gió mây bằng” lấy từ điển tích trong Trang Tử (Tiêu Dao Du), ca ngợi tầm vóc vĩ đại của người anh hùng – tự do, phóng khoáng, vượt khỏi mọi giới hạn tầm thường.
Dưới ngòi bút tài hoa của Nguyễn Du, Từ Hải không chỉ là hình tượng nhân vật lý tưởng hóa theo mô típ truyền thống, mà còn là sự gửi gắm ước mơ về công lý, tự do và cuộc sống tốt đẹp hơn cho con người trong xã hội phong kiến đầy áp bức.
Xem thêm:
